Er is een duidelijk verschil in betekenis.
dystopie
een verre van ideale samenleving, antiutopie
In de roman ‘Brave New World’ van Aldous Huxley eindigt een parodie op utopische fictie in een dystopie, een barre samenleving in het jaar 2540.
utopie
een ideale samenleving
Het woord ‘utopie’ komt van Utopia, een roman uit 1516 waarin de Engelse humanist Thomas More uit onvrede over zijn eigen land een ideale niet-bestaande eilandstaat beschrijft.
In beide woorden zit het Griekse ‘topos’ voor ‘plaats’, zoals in ‘topografie’ in de aardrijkskundeles. Met het voorvoegsel ‘u’ kan het Griekse ‘niet’ (‘ou’) bedoeld zijn. We krijgen dan zoiets als Nergensland of een heilsstaat. Maar het wordt ook in verband gebracht met het Griekse ‘eu’ voor ‘goed’ zoals in ‘euthanasie’ (letterlijk ‘goede dood’). We krijgen dan zoiets als Luilekkerland. En het voorvoegsel ‘dys’ betekent ‘slecht’, zoals in ‘dyslexie’: ‘slecht kunnen lezen’.
De hier gegeven voorbeelden zijn nogal literair. En dat is ook logisch want de begrippen worden vooral gebruikt in de wetenschap die zich met fictie bezighoudt. Voorbeelden in alledaags taalgebruik?
Het is een utopie om te denken dat je altijd aardig kunt zijn.
De foto laat zien dat u een lichte dystopie hebt.
In het eerste voorbeeld is de betekenis van de ‘ideale samenleving’ veralgemeniseerd tot ‘hersenschim’ of ‘droombeeld’. Maar het tweede voorbeeld heeft niets te maken met ‘antiutopie’. Medici gebruiken dit woord voor een afwijkende ligging van de organen.
