Er is soms een subtiel betekenisverschil, en soms ook verschil in stijl.

 

nemen         

zich toe-eigenen, vooral ‘vanuit het object gedacht’, ook figuurlijk 

           

Wat neem jij, vlees of vis?


Ik vind dat jij ook je verantwoordelijkheid moet nemen. 

 

pakken        

zich toe-eigenen, vooral ‘vanuit de actor gedacht’, ook om er iets mee te doen

 

Dat jongetje liep zo hard, ik kreeg hem niet te pakken.

 

De woorden worden door elkaar gebruikt, omdat het verschil in perspectief er vaak niet toe doet. Nemen wordt ook figuurlijk gebruikt; bij pakken lijkt dit minder het geval. Heel mooi is dit te zien in het verschil tussen beetnemen (voor de gek houden) en beetpakken (vastpakken). Vergelijk ook het verschil tussen een foto nemen en een foto pakken. Bij nemen ‘klik’ je, en pakken heeft als resultaat dat je een afdruk in handen houdt. Het concrete ‘in handen nemen’ kan ook de bijbetekenis ‘bijeenvoegen’ krijgen, zoals in koffers pakken. Omdat pakken vaak de bijbetekenis heeft ‘om er iets mee te doen’ lijkt er een subtiel verschil tussen de volgende zinnen:

 

Kabinet neemt verantwoordelijkheid inzake luchthavenbeleid.


Kabinet pakt verantwoordelijkheid inzake luchthavenbeleid.

 

In het tweede geval lijkt het erop dat het kabinet ook daadwerkelijk iets gaat doen. Welk woord past in de volgende zinnen?

 

  1. Je moet het leven nemen/pakken zoals het is.
  2. We gaan het er vanavond eens goed van nemen/pakken.
  3. Je moet wel je kansen nemen/pakken.
  4. En nu allemaal pen en papier nemen/pakken.
  5. Zullen we hier een kopje koffie nemen/pakken?
  6. Neem/pak deze afslag maar.
  7. U kunt de trein nemen/pakken die gereedstaat op perron 6.
  8. Zullen we de tram/taxi pakken/nemen?

 

In 1 is het nemen, het gaat om de figuurlijke betekenis. In 2 is het ook nemen; weer de figuurlijke betekenis. In 3 is het pakken, omdat bedoeld wordt dat de aangesprokene er ook iets mee moet doen. Ook grijpen past goed. In 4 maakt het niet zoveel uit. Maar nemen is ietsje stijver, en pakken geeft een mooie alliteratie. In 5 is pakken iets alledaagser, nemen zeg je misschien tegen een bijzondere gast die je moet rondleiden. In 6 kunnen beide woorden, maar ook hier is er een klein verschil in formaliteit. Hetzelfde zien we in 7: nemen past eerder in een NS-omroepbericht, en pakken zeg je eerder tot een collega-reiziger. Zin 8 is heel intrigerend. Bij taxi lijkt er een lichte voorkeur voor nemen, misschien vanwege de prijs, waarbij dan ook iets ‘duurder’ taalgebruik hoort, en een tram kun je heel netjes nemen, maar ook meer alledaags pakken. Met deze laatste voorbeelden heb je het verschil in formaliteit wel te pakken.