De woorden verschillen subtiel in betekenis.

 

irrealistisch  

niet volgens de realiteit, niet bestaanbaar

  • Er sneuvelen veel huwelijken omdat de partners irrealistische verwachtingen hebben van elkaar.
  • Je bent wel muzikaal, met het is irrealistisch om te denken dat jouw toekomst in de muziek ligt.

 

onrealistisch 

niet volgens de realiteit, niet bestaand

  • Gelet op de dalende winstcijfers is de huidige prognose volstrekt onrealistisch.
  • Die treinwagon daar ver over de rand van het ravijn, dat was zo onrealistisch!

 

We kunnen iets ontkennen met on- maar ook met in-, een voorvoegsel dat voorkomt bij woorden van Latijnse herkomst: illegaal, immaterieel, irrationeel, enz. Vaak gaat de n-klank dan op in de volgende klank.

 

Het onderscheid ‘niet bestaanbaar’ en ‘niet bestaand’ is heel subtiel. Het in- van ‘niet bestaanbaar’ geeft aan dat iets in de werkelijkheid waarschijnlijk nooit gaat gebeuren, hoe je er ook naar verlangt. Het on- van ‘niet bestaand’ geeft aan dat iets in de werkelijkheid eigenlijk niet kán. Daarom hoort het synoniem ‘wereldvreemd’ ook eerder bij irrealistisch dan bij onrealistisch. Als dit onderscheid lastig blijft, dan helpt het misschien om te bedenken dat bij irrealistisch vaak verlangens een rol spelen, terwijl onrealistisch vooral aangeeft dat iets niet goed voorstelbaar is.

 

Mogelijke vragen over dit ene woordpaar lijken hiermee afdoende beantwoord. Toch blijven er nog vier vragen over.

 

1. Zijn er meer paren met in- en on- én betekenisverschil? In taalpublicaties vinden we voorbeelden als inacceptabel-onacceptabel, improductief-onproductief, instabiel-onstabiel. De woorden met het Latijnse voorvoegsel in- klinken iets deftiger, misschien vanwege hun herkomst. En omdat medische termen ook vaak iets formeel-Latijns uitstralen, spreken we niet van bekkenonstabiliteit.

 

2. Waarom zijn er maar zo weinig paren met in- en on-?  Naast irrelevant geen onrelevant, naast inhumaan geen onhumaan?

 

3. Naast irrealistisch bestaat ook irreëel, en naast onrealistisch tref je ook nog wel onreëel aan. Is er verschil? Ja, de vormen op -istisch hebben de betekenis ‘lijkend op’ en zijn daarmee iets minder sterk.

 

4.Waarom is er dan toch een opmerkelijke uitzondering met een groot betekenisverschil? Het woord fundamenteel betekent: basaal, heel belangrijk of diepgravend. Maar fundamentalistisch verwijst naar zeer strenge godsdienstige overtuigingen. Het maakt dus nogal wat uit of je de SGP fundamenteel of fundamentalistisch noemt. Gelet op alle woordparen die nog op behandeling wachten, lijkt een verzoek om deze vier vragen te behandelen niet alleen irrealistisch en onrealistisch, maar ook niet realistisch, en misschien zelfs niet reëel.