De woorden verschillen in betekenis, en duur is veel ruimer in betekenis.

 

duur       

hoog van prijs

  • In dit interieur is nergens op bezuinigd. Kijk eens naar die dure eetstoelen.
  • Goedkoop is duurkoop.
  • Nee, ‘duur kosten’ is een contaminatie: iets ís duur of kóst veel.

 

kostbaar     

heel waardevol

  • We betalen heel weinig voor water als je bedenkt hoe kostbaar en schaars het eigenlijk is.
  • Denk maar niet dat ik mijn kostbare tijd ga verdoen met naar jouw gewauwel te luisteren.

 

Soms wordt voor ‘kostbaar’ ook ‘kostelijk’ gebruikt, maar dat betekent toch echt iets anders: namelijk ‘heel leuk’ of ‘heel goed’, zoals in je kostelijk amuseren. Het tegenovergestelde van duur is ‘goedkoop’, en het tegenovergestelde van kostbaar is ‘van weinig waarde’. Het woord duur heeft vaak een negatieve bijklank. Het woord kostbaar roept nog andere betekenisaspecten op, zoals ‘betekenisvol’ en ‘om zuinig op te zijn’ of ‘om goed te bewaren’.

 

Toch is het is niet verwonderlijk dat de woorden door elkaar worden gebruikt. Als je iets koopt voor een hoge prijs (duur) is het vaak ook heel waardevol (kostbaar). Daarom kun je spreken over een duur horloge en over een kostbaar horloge. Maar als je recht wilt doen aan het verschil in betekenis dan maak je wel onderscheid tussen bijvoorbeeld een duur pand (dat heeft veel geld gekost) en een kostbaar pand (dat heeft grote architectonische waarde). Iets dat kostbaar is, hoef niet per se duur te zijn. Beide woorden in één zin? Dit metalen ringetje heeft mijn oma nog gedragen, het is niet duur maar wel kostbaar.

 

Het woord duur kent nog andere betekenissen, en dat dan nog buiten de duur in tijdsduur.

 

1. Fast fashion wordt duur betaald door jonge vrouwen en kinderen in ontwikkelingslanden.

 

2. Dat zal je duur komen te staan!

 

3. Goede raad is duur.

 

4. Het is mijn dure plicht als politicus om ons eigen welvaartsniveau te beschermen.

 

5. Ach al die mensen die vaktermen gebruiken, dat is vaak een beetje duur doen.

 

In 1. betekent duur ‘met een te hoge inzet’. En dat kan zelfs de levens van arbeiders betekenen, zoals ook in de uitdrukking De vis wordt duur betaald. In 2. betekent duur ‘met veel gevolgen’. In 3. betekent duur ‘moeilijk te verkrijgen’. In 4. roept duur ‘extra betrokkenheid’ op, zoals ook in een dure eed. En in 5. betekent duur ‘niet geslaagd indruk willen maken’. En nu maar hopen dat dit kleurrijke palet aan betekenisnuanceringen er wél in slaagt om indruk te maken.