Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik en combinatiemogelijkheden.
-loos
zonder (accent ligt op 'afwezig')
In tijdloze muziek speelt de tijd, de periode van ontstaan, geen rol.
on-
zonder (vaak met negatieve bijbetekenis)
Een ontijdig bericht komt niet op het goede moment.
Soms spelen ook andere betekenisaspecten een rol, zoals in enkele van de volgende woordparen:
- bewusteloos / onbewust (onbewust is niet altijd negatief)
- machteloos / onmachtig
- mateloos / onmatig (mateloos drinken is even erg als onmatig drinken)
- meedogenloos / onmeedogend (zonder meedogen is nooit goed)
- nodeloos / onnodig
- redeloos / onredelijk
- rusteloos / onrustig
- smakeloos / onsmakelijk (beide negatief in smakeloos eten en een onsmakelijke grap)
- straffeloos / ongestraft (met werkwoord: ~ je gang gaan)
- wetteloos / onwettig
- wezenloos / onwezenlijk (Hij keek wezenloos. De situatie is zo onwezenlijk.)
- zedeloos / onzedig
- zinloos / onzinnig (zonder doel en 'nonsens')
Onmeedogenloos zou 'heel erg zonder meedogen' betekenen. Dit is echter een contaminatie van meedogenloos en onmeedogend. En, zedeloos gedrag en onzedig gedrag betekenen wel hetzelfde, omdat zedeloos niet 'zonder zeden', maar 'zonder góéde zeden' betekent. Ja, met elk betekenisonderscheid is wel wat loos.
En waarom hebben we eigenlijk geen onzorgelijk, terwijl we wel zorgeloos hebben? Spreken we dan van onzorgvuldig? Misschien is het wel niet wat het lijkt, zoals in loos alarm. Slim eigenlijk van onze taal, net zo slim als dat meisje dat daar laatst zo loos was.
