Er is een klein verschil in betekenis, en gedenken is ruimer dan herdenken.
gedenken
denken aan: eervol in herinnering brengen; begunstigen
Memento mori betekent: ‘gedenk te sterven’.
Gedenk de sabbatdag dat gij die heiligt.
Ik denk niet dat ze mij in haar testament gaat gedenken.
herdenken
overdenken: eervol de herinnering levend houden (met een viering)
De jaarlijkse dodenherdenking trekt steeds meer jongeren.
De overlap in betekenis is ‘denken aan/over’, maar vanaf dat punt is er een klein verschil dat vaak in verband wordt gebracht met de tijdslijn: vroeger-nu-toekomst. Gedenken gaat eerder van vroeger tot nu, herdenken heeft ook nog een toekomstperspectief. Daarom staat er in Apeldoorn een gedenknaald. Maar spreken we van een herdenkingsbijeenkomst als er een bijeenkomst wordt belegd om stil te staan bij wat een belangrijke historische gebeurtenis ons nu nog te zeggen heeft. Daarom ook gedenken wij een geboortedag en herdenken wij de Tachtigjarige Oorlog. Als dit onderscheid klopt, dan is er verschil tussen de volgende zinnen:
In de kathedraal wordt morgen een dienst gehouden ter herdenking van de dodelijke slachtoffers.
In de kathedraal wordt morgen een dienst gehouden ter gedachtenis aan de dodelijke slachtoffers.
In het eerste geval zou dan meer het accent liggen op hoe we verder moeten leven na een tragische gebeurtenis. Zo’n dienst heet dan een herdenkingsdienst. Bij een gedachtenisdienst gaat het eerder om het denken aan mensen die gestorven zijn.
Wel valt er iets af te dingen op dit onderscheid. Neem bijvoorbeeld gedenkjaar en herdenkingsjaar. Als u de sterfdag of de geboortedag van een beroemde musicus wilt markeren, is er dan verschil tussen gedenken en herdenken. Ja, maar misschien ligt dat aan de beroemdheid van de componist of het aantal officiële bijeenkomsten, dus eerder een gedenkjaar bij de honderdste geboortedag van de Zangeres Zonder Naam, en voor Bach eerder een herdenkingsjaar?
