Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

kwistig in

overdadig, vrijgevig, royaal (vaak in een handeling, vaak positief)
Hij was kwistig in het uitdelen van complimentjes.

kwistig met

overdadig, verkwistend (vaak met iets, vaak negatief)
Hij was kwistig met geld.

Soms lijkt het voorzetselgebruik een klein betekenisverschil te suggereren, maar de voorzetsels kunnen zonder bezwaar door elkaar worden gebruikt. Het woord vaak bij de betekenisomschrijvingen staat er niet voor niets. U kunt heel goed schrijven: Hij was kwistig in zijn lof (geen handeling). En ook: Zwarte Piet strooide vaak kwistig met pepernoten (positief).

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Enkele woorden van Griekse of Latijnse herkomst kennen een klassiek meervoud én een Nederlands meervoud. De klassieke meervouden klinken iets deftiger. Voor meer woordparen met een klassiek en een Nederlands meervoud kijkt u bij bases / basissen.

Er is een subtiel verschil in betekenis.

langzaam

met geringe snelheid

Langzaam kwam de trein in beweging.

traag

met (te) geringe snelheid

Internet werkt zo traag op deze computer. Ik ben echt toe aan een nieuwe.

Taal zit zo mooi in elkaar. Taal geeft ons zelfs woorden waarmee we mét de betekenis ook een licht gevoel van irritatie tot uiting kan brengen. En dat gebeurt dan vaak ook nog terloops, zonder dat het accent al te zeer valt op die irritatie. Traag is zo’n woord. Traag roept op dat iets te langzaam gaat. Vergelijk het met snel en haastig. Als je vindt dat iets te snel gebeurt, gebruik je eerder haastig. Immers Haastige spoed is zelden goed.

Natuurlijk kan langzaam ook irritatie uitdrukken. Bijvoorbeeld in: Dat ging zo langzaam! Maar dan zijn er vaak andere hulpmiddelen nodig om die irritatie tot uitdrukking te brengen. In dit geval de toevoeging van het woordje ‘zo’ en de uitroep-intonatie. En natuurlijk kan traag ook gebruikt worden zonder irritatie. Bijvoorbeeld in Het is juist goed om in een traag tempo te werken. Maar doorgaans geeft traag het signaal dat iets sneller had gemoeten, en is langzaam meer neutraal. Daarom is het Haast u langzaam en niet Haast u traag. En daarom zeggen wij Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet. Hier zou het negatief oordelende traag iets heel vreemds doen, want het gaat juist om een positief advies.

En die ambtelijke molens dan, malen die langzaam of traag. Interessant, de ambtenaar zal een voorkeur hebben voor langzaam (dat straalt degelijkheid uit), maar de burger zegt liever traag. Toch komt de uitdrukking met langzaam veel vaker voor. Dus zo waterdicht is het onderscheid niet. Overigens is er nog een verklaring. Immers, ook langzaam kan irritatie bevatten met het oordeel dat het veel sneller had gekund. Maar toch lijkt het zo dat traag in elk geval de irritatie-betekenis heeft, terwijl die bij langzaam alleen maar tot de mogelijkheden behoort.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

De woorden verschillen in betekenis.

laster             

iemand moedwillig beschuldigen van een onwaar feit

Deze verkiezingscampagne is een lastercampage! Men strooit verhaaltjes over mij rond waarvan al bewezen is dat ze niet kunnen kloppen. 

smaad            

iemand moedwillig beschuldigen van iets waarvoor geen bewijs kan worden geleverd

Na ‘onthullingen over zijn nachtleven’ liet de burgemeester via een woordvoerder weten dat hij een smaadproces overwoog.

Er zijn drie manieren om personen aan te tasten in hun eer, goede naam of aanzien: belediging, smaad en laster. Onder belediging valt elke kwetsende opmerking, maar je kunt nog verder gaan met smaad en laster. Laster is erger dan smaad. Je weet dat het niet waar is wat je zegt, maar je uit wel de beschuldiging. Het verschil is ook zichtbaar in de maximale gevangenisstraf voor deze vergrijpen: twee jaar bij laster en één jaar bij smaad. Maar lang niet altijd komt het zover. Want als een lasteraar kan aantonen dat hij niet wist dat het feit onwaar is, is hij geen lasteraar. En iemand die beschuldigd wordt van smaad kan onder die beschuldiging uitkomen door aan te tonen dat hij te goeder trouw is en dat het om een algemeen belang gaat.

Er is een betekenisverschil.

leefbaar

geschikt om in te leven; in Vlaanderen ook: levensvatbaar
Er komen aparte subsidies om de leefbaarheid in de wijken te vergroten.

levensvatbaar

kracht tot leven bezittend
Dit spoorlijntje blijkt levensvatbaarder dan de wethouder eerst dacht.

In Vlaanderen kan men dan ook zeggen dat het spoorlijntje leefbaarder bleek, of dat een baby leefbaar is na 28 weken.

En de twee woorden in één zin: De partij Leefbaar Bergeijk bleek niet levensvatbaar.

Er is geen betekenisverschil.

in de leeftijd van

op de leeftijd van
Mijn moeder overleed in de leeftijd van 89 jaar.

op de leeftijd van

in de leeftijd van
Mijn moeder overleed op de leeftijd van 89 jaar.

Door sommige tegenstanders van levend taalgebruik wordt op de leeftijd van afgekeurd, omdat het een contaminatie zou zijn van op x-jarige leeftijd en in de leeftijd van x. Contaminaties moet men alleen proberen te vermijden wanneer ze als storend worden ervaren (optelefoneren, voorbijpasseren, enz.), maar ze zijn goed te verdedigen wanneer niemand erover valt (tussen de middag, versturen). Overigens komen de tegenstanders van op de leeftijd van zo langzamerhand op leeftijd.

Er is een betekenisverschil.

leegte

inhoudsloosheid, afwezigheid
Nu alle dozen waren ingepakt gaapte de kamer haar als een grote leegte aan.

ruimte

beschikbare uitgestrektheid
Onder het trapgat was een kleine ruimte uitgespaard voor de stofzuiger.

In één zin: De leegte kan ruimte geven voor een nieuw inzicht.

Er is een betekenisverschil.

legatie

gezantschap
Het legatiearchief van de Duitse landen is ook voor huidige diplomaten nog bijzonder interessant.

legering

vermenging van metalen
Witgoud is een legering van goud en nikkel.

Voor meer woordparen waarbij het achtervoegsel -atie/-ering tot een betekenisverschil kan leiden, kijkt u bij fundatie / fundering.

Er is een betekenisverschil.

leggen

doen liggen
Leg deze potloden maar in de la waarin ook de andere tekenspullen liggen.

liggen

zich in een horizontale positie bevinden
Bel ik op een goed moment, of lig je nog op bed?

Tussen leggen en liggen bestaan twee grammaticale verschillen:

1. leggen is een zwak werkwoord: leggen-legde-gelegd; liggen is een sterk werkwoord: liggen-lag-gelegen.
2. leggen heeft een lijdend voorwerp bij zich; liggen kan geen lijdend voorwerp bij zich hebben.

Leggen geeft een activiteit aan, liggen een toestand. En gelegen kan ook andere betekenissen hebben zoals in Bel ik gelegen?

In de Randstad wordt (werd) leggen ook gebruikt in de betekenis 'liggen': Hé zuster, waar heb jij mijn opa neergelegen? Randstadkinderen kregen vroeger (mondeling) de flauwe vraag voorgelegd of het ligt of legt moest zijn in Hij legt op de divan. Na het goede antwoord volgde dan: Nee, hij legt op de dief an. Slimme kinderen antwoordden op zoiets met: Lig niet so te seiken.

Er is een betekenisverschil.

leiden

in een bepaalde richting doen gaan
Deze ontwikkeling leidt tot verlies.
Mag ik u naar Leiden leiden?

lijden

ondergaan
Dit bedrijf lijdt verlies; dat lijdt geen twijfel.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

De woorden hebben een overlap in betekenis, maar er is een subtiel verschil.

leidraad        

iets waardoor je je gedrag laat bepalen, richtsnoer; ook: beknopte handleiding

• Onze partij hanteert in ethische kwesties de Bijbel als leidraad.
• De nieuwe leidraad voor zeilers bevat nu ook de diploma-eisen ‘Kielboot’.

richtlijn        

aanbeveling, aanwijzing voor gedrag

• De nieuwe richtlijnen geven zorgmedewerkers houvast bij het registreren van relevante medische gegevens.
• Volgens de officiële richtlijnen van de overheid is WhatsApp niet toegestaan voor het uitwisselen van vertrouwelijke informatie.

Het verschil tussen leidraad en richtlijn is het verschil tussen ‘je laten leiden’ en ‘je ergens op richten’. Denk aan de letterlijke betekenis van lei-draad en richtlijn als ‘denkbeeldige lijn’:

Deze jonge fruitbomen kun je beter ondersteunen met paaltjes en leidraden.

Bij het afschieten van een kanon moet je goed letten op de hoek die de richtlijn maakt met de horizontale lijn vanaf de vuurmond.

Een leidraad wordt ook wel ‘richtsnoer’ genoemd. En met het ‘richten’ van een ‘snoer’ wordt het verschil met richtlijn wel heel klein. Toch zijn er drie kleine verschillen. 1. Een leidraad 

klinkt wat ouderwetser dan richtlijn. 2. Een leidraad is ook wat abstracter. Je komt het dan ook niet in het meervoud tegen, behalve in de concrete betekenis. 3. En omdat een 

leidraad iets abstracter is, is die vaak ook vrijblijvender dan een richtlijn. Van overheidswege zal er niet snel gesproken worden over een leidraad, maar over een richtlijn, waarmee dan ook direct een norm wordt gesteld. Een van de weinige uitzonderingen is de officiële Leidraad voor onze spelling in het Groene Boekje. En – understatement – het is misschien wel daarom dat deze Leidraad in onze spelling niet altijd strikt wordt gehanteerd. Over spelling gesproken: je ziet nog weleens ‘leiddraad’, of de afbreking ‘leid-raad’. Tja die -d gaat er soms af: Ik houd van jou en Ik hou van jou (iets meer spreektaal). En wij schrijven ook niet: glijdbaan, houdvast, rijdbewijs of scheidkunde. Maar let op: als ‘voorrijkosten’ heel hoog zijn, dan heten ze vaak wel ‘voorrijdkosten’.

Er is geen betekenisverschil.

Sommige woorden hebben een meervoud op -en en op -s. Doorgaans is er geen betekenisverschil, wel kan er een stijlverschil zijn. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aardappelen / aardappels.

In sommige gevallen is er wel verschil in betekenis, zoals bij portieren / portiers. Voor meer voorbeelden daarvan kijkt u bij curatoren / curators.

Er is een klein betekenisverschil.

levend

in leven
Dit standbeeld zal de herinnering levend houden.

levendig

energiek; helder; beeldend
Ik herinner mij nog levendig hoe wij toen aan de kant van de sloot zaten.

De woorden betekenden vroeger hetzelfde: 'niet dood'. Maar levendig heeft betekenissen gekregen die het niet-dood-zijn extra accentueren.

Er is een betekenisverschil.

liefdedaad

daad uit liefde
In deze cursus spiritualiteit wordt de schepping gezien als liefdedaad van God.

liefdesdaad

geslachtsdaad
Deze film gaat over een arm maar mooi meisje dat keer op keer de liefdesdaad beleeft.

De regel voor de tussen-s luidt: schrijf de -s- waar je die hoort. Dus liefdesbrief met -s- is ook goed. En als de Zusters van Liefde over aalmoezen spreken als een liefdesdaad, dan is daar niets op tegen. Maar gelet op het betekenisonderscheid zullen lezers bij liefdesdaad eerder denken aan 'meisjes van liefde'. In enkele gevallen geeft de -s- ook duidelijk het seksuele aspect aan; daarom spreken we over een liefdesaffaire en een liefdegave. De beide woorden in één zin: Je behoeft geen seksuoloog te zijn om te weten dat niet elke liefdesdaad een liefdedaad is.

Zie voor andere voorbeelden van (mogelijk) betekenisverschil in samenstellingen met een tussen-s bij beheersysteem / beheerssysteem.

Er is een klein betekenisverschil.

 
lijden aan

iets ergs ondervinden door een ziekte of een gebrek
Sommige fotomodellen lijden aan een eetstoornis.

lijden onder

iets ergs ondervinden door een situatie
Lijden kinderen meer onder een scheiding dan ouders?

Dus je lijdt onder het feit dat je partner ziek is (de situatie), maar je lijdt zelf aan een ziekte.

Er is een subtiel betekenisverschil.

lijken

overeenkomst vertonen met, er zo uitzien
Zij lijkt aardig, op het eerste gezicht.
Er lijkt daar toch wel iets ernstigs aan de hand.

schijnen

een bepaalde indruk maken, er zo uitzien; 'van horen zeggen'
Er schijnt daar toch wel iets ernstigs aan de hand.
Jan schijnt ziek te zijn. (Van wie heb je dat gehoord?)

Lijken en schijnen zijn in deze betekenissen koppelwerkwoorden, dus varianten van het werkwoord zijn: lijken betekent 'zijn in overeenkomst' en schijnen betekent 'zijn volgens een bepaalde indruk'. Bij lijken gaat het om een betekenis die lijkt op 'gelijken': Zij lijkt op haar moeder. Niet te verwarren met de betekenis 'aanstaan' in Dat lijkt mij wel wat. Schijnen heeft ook nog de betekenis 'van horen zeggen', dus dat je iets van anderen hebt gehoord.

Het onderscheid tussen 'overeenkomst vertonen met' (lijken) en 'een bepaalde indruk maken' (schijnen) is bijzonder subtiel. Want beide betekenissen overlappen met 'er zo uitzien'. Vandaar dat de woorden soms inwisselbaar zijn. Maar schijnen lijkt door het aspect 'indruk' iets subjectiever dan lijken. Dus de uitspraak Er schijnt daar iets bijzonders aan de hand te zijn is voorzichtiger dan Er lijkt daar iets bijzonders aan de hand te zijn, ook omdat de betekenis meespeelt dat de spreker het van horen zeggen heeft.

Er is een betekenisverschil.

lijn

verbinding tussen twee punten
Op lijn 3 zit vaak een heel humoristische conducteur.

route

weg naar de plaats van bestemming
Zal ik de snelste of de kortste route intoetsen?

En voor de taalliefhebbers beide woorden in één zin: De route van lijn 3 is gewijzigd.

De woorden verschillen in betekenis.

lijnfunctie                 

een functie binnen de hiërarchische structuur van een organisatie, met beslissingsbevoegdheid

Dit organogram is heel onduidelijk, want de afdelingen PR en ICT lijken nu ‘in de lijn’ te functioneren.

 

staffunctie                 

een functie buiten de hiërarchische structuur van een organisatie, voor een speciale deskundigheid

Een goede manager streeft naar korte lijnen met staffunctionarissen.

 

Een lijnfunctie is een functie in het productieproces. Bij een staffunctie gaat het om ondersteuning van dat proces. Een staffunctionaris heeft doorgaans wel een adviesfunctie. Maar dit geldt bijvoorbeeld niet voor een secretariaat. Daarom wordt van een ‘office manager’ ook wel gezegd dat hij geen staffunctie heeft. Toch weet een goede directiesecretaresse van haar functie vaak wel een staffunctie te maken.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Er zijn taalgebruikers die denken dat litteratuur fout is. Toch is deze, weinig voorkomende, spelling ook toegestaan. Want de uitspraak met de i van splitter is niet onbeschaafder dan de uitspraak met de ie van liter.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is een klein betekenisverschil.

loep

sterk vergrotende, vaak samengestelde lens in een montuur

Bij mijn oma mocht ik vroeger spelen met de borduurloep met verlichting, tot ik een keer een brandglas nodig had.

vergrootglas

grotere uitvoering van een loep, met enkelvoudige lens en vaak met handvat

Op de postzegelmarkt waren ook diverse vergrootglazen te koop.

Deze optische hulpmiddelen verschillen vooral in sterkte. Een loep kan wel tot twintig keer vergroten, een vergrootglas doet dat vaak vier keer. Ter vergelijking, een eenvoudige microscoop vergroot minimaal veertig keer.

Gelet op de betekenisovereenkomst – een vergrootglas is eigenlijk een zwakke loep met handvat – zou je verwachten dat iets onder de loep nemen en iets onder een vergrootglas leggen ongeveer hetzelfde betekenen. Toch is dat niet zo. Als je iets onder de loep neemt, inspecteer je dat nauwkeurig. Maar als je iets onder een vergrootglas legt, maak je van een detail een belangrijk punt.

Er is een klein betekenisverschil.

lol aan / in

als je lol aan / in iets hebt, vind je het leuk (om te doen)
Ik heb veel lol in het opknappen van dit huis, ja ik beleef er heel veel lol aan.

lol van

als je lol van iets hebt, is het je tot nut
Ik heb nu veel lol van de uren dat ik vroeger met mijn vader knutselde.

Er is een subtiel verschil in betekenis.

loom

niet levendig (toestand), lusteloos, met zwaarte in beweging

Tijdens haar zwangerschap kreeg zij in toenemende mate last van lome benen.

sloom

niet levendig (eigenschap), futloos, suf

Vroeger was hij de sloomste jongen van de klas, maar nu heeft hij een eigen ICT-bedrijf.

Interessant is die s- voor de -l van loom. Er zijn taalgebruikers die daar iets vertragends in voelen zoals bij ‘slak’, ‘slenteren’, ‘slungel’ en ‘sloffen’. Hé, dus de sl staat voor traag? Nou nee. Dat kán soms, maar onze taal kent bijvoorbeeld ook: ‘slaaf’, ‘slot’, ‘sloot’, ‘slijpen’ en ‘sluiten’. Dus, laten we voorzichtig zijn met betekenis geven aan klanken. Sloom is in elk geval niet een versterkt loom.

Beide woorden geven aan dat er energie ontbreekt. Het gaat om de betekenisaspecten ‘langzaam’, ‘traag’ en bij sloom ook nog om ‘mat’. Bij loom gaat het eerder om een toestand, eerder om iets lichamelijks. Bij sloom gaat het vooral om iets mentaals. Bovendien is loom eerder neutraal, terwijl bij sloom meestal een negatief oordeel meegegeven wordt: Wat een slome duikelaar! Duidelijk? Dan de controlevraag. Word je van warm weer loom of sloom? Het kan beide. Het hangt er maar vanaf of je het weer als positief of negatief ervaart. Vergelijk:

Op een lome zomeravond in augustus zit je heerlijk op een terrasje aan het dorpsplein.

Dit broeierige weer maakt mij zo sloom. Ik heb nergens zin meer in.

Beide woorden in één zin? Door de jetlag keek hij wat loom en sloom uit zijn ogen. Heel mooi hier, de aspecten lichamelijk en mentaal: een wat tragere oogknippering (loom) én een matte blik (sloom). Toch zou onze taal niet onze taal zijn, wanneer het taalgebruik geen roet in het eten gooit. Hoezo is loom lusteloos? De volgende zin verwijst naar heel wat lust: Zij gebaarde loom en wellustig vanaf de divan. Ach nee, zegt de taalkundige, dit is gewoon de derde betekenis van loom: ‘met zwaarte in beweging’.