De woorden worden door elkaar gebruikt, maar juristen zouden hier toch een verschil kunnen maken.

juridificeren             

het verschijnsel dat steeds meer zaken juridisch worden vastgelegd

Kijk, zo’n officieel besluit voor het kappen van een boom in mijn eigen tuin, daaraan zie je toch dat onze samenleving volstrekt gejuridificeerd is!

juridiseren               

tot een juridische kwestie maken

Partijen hebben na goed overleg een regeling getroffen om de lopende procedures definitief te beëindigen en onnodig juridiseren te voorkomen.

Het verschil kan gemakkelijk worden uitgelegd. Bij juridificeren gaat het erom dat voor een probleem regels of wetsbepalingen wordt gemaakt die er daarvoor nog niet waren. In dit woord zit het Latijnse ‘facere’ dat ook ‘maken’ betekent. Denk aan ‘elektrificeren’: van een elektriciteitsnetwerk voorzien. Denk ook aan ‘pacificeren’: zorgen dat er vrede komt. Bij juridiseren gaat het erom dat een kwestie ook juridische aspecten heeft, maar dat die juridische aspecten overbelicht worden. Maar omdat zelfs juristen deze betekenissen niet elkaar houden, hoeven wij dat ook niet te doen. Zie verder ook het woordpaar falsifiëren – falsificeren elders in het Verwarwoordenboek.

Er is geen betekenisverschil.

justitieel

gerechtelijk, rechterlijk
U kunt op de open dag een bezoek brengen aan een gevangenis, een justitiële inrichting of een tbs-kliniek.

justitioneel

justitieel
De advocaat zei dat zijn cliënt niet behoefde mee te werken aan een justitioneel-medisch onderzoek.

Justitioneel is een — strikt genomen onjuiste — enigszins overbodige nevenvorm van justitieel, maar heeft inmiddels toch de woordenboeken gehaald. De foute woordvorming is als volgt te verklaren. Bij woorden als emotie, relatie en traditie horen emotioneel, relationeel en traditioneel. Het gaat hier om van oorsprong Franse woorden die eindigen op -ion. Vandaar dat -ioneel. Maar het Franse woord voor justitie (justice) eindigt niet op -ion, daarom is het hier geen justitioneel.

Er is nog een ander woord met een merkwaardig achtervoegsel -ioneel. Bij politie hoort politieel, maar ook politioneel. Dit woord is na de Tweede Wereldoorlog in zwang gekomen voor onze 'acties' in Indonesië. De uitdrukking politionele acties was volgens tegenstanders van deze militaire operaties een bedenkelijk eufemisme.

Er is een betekenisverschil.

kabinet

ministers en staatssecretarissen
In de troonrede presenteert de regering bij monde van de koning de kabinetsplannen voor het volgende jaar.

regering

ministerraad en koning
Maar mevrouw de staatssecretaris, u maakt toch deel uit van onze regering? Nee, ik ben lid van het kabinet.

De woorden worden in de media vaak door elkaar gebruikt. Kennelijk is er bij de academies voor journalistiek bezuinigd op staatsrecht. Ach, meestal is wel duidelijk wat er bedoeld wordt. Vandaar dat alleen juristen vallen over minderheidsregering; dat zou strikt genomen minderheidskabinet moeten zijn.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

Kamerlid

volksvertegenwoordiger
Niet elk Kamerlid is een goede volksvertegenwoordiger.

volksvertegenwoordiger

Kamerlid
Er zijn Kamerleden die zich liever volksvertegenwoordiger noemen, omdat Kamerlid zo'n afstandelijke indruk maakt.

Andere woorden met dezelfde betekenis: parlementariër (in Vlaanderen ook parlementair) en parlementslid. Met Kamer wordt in Nederland de Tweede Kamer bedoeld en in Vlaanderen de Kamer van Volksvertegenwoordigers. De Eerste Kamer heet in Vlaanderen Senaat, en wordt in Nederland ook wel zo genoemd. Een lid daarvan heet senator en in Nederland ook Eerste Kamerlid.

De woorden verschillen in betekenis. ‘In kannen en kruiken’ is geen tautologie.

kan                

vloeistofhouder, om te schenken

Ach, zet jij deze kan met water nog even op tafel?

kruik             

vloeistofhouder, om te bewaren

Zo’n elektrische deken is toch veel handiger dan een kruik.

In beide gevallen gaat het om een omhulsel voor vloeistof. Maar de functie van de vloeistofhouder verschilt. Een kan is bedoeld om iets uit te schenken, en een kruik is bedoeld om iets in te bewaren. Vandaar ook de verschillen in vorm. Een kan heeft een schenktuit en als het een oor heeft, dan is dat oor groter dan dat van een kruik. Uiteraard om het vasthouden bij het schenken te vergemakkelijken.

Het belangrijkste verschil is de afsluitbaarheid. Voor het bewaren is een stevige afsluiting nodig, vaak boven een smalle hals. Voor het schenken is niet per se een afsluiting nodig. En als er een deksel op een kan zit, is dat meestal een los dekseltje of een scharnierdeksel.

Is dit onderscheid precies genoeg? Nee, want je hebt nog een fles, dat is een kruik van glas. En onze taal kent ook nog vloeistofhouders die beide functies verenigen: een blikje (bier), een flacon (shampoo, whisky), bidon (water voor op de fiets) en zelfs pakje (appelsap). Ja, onze taal heeft wel iets met vloeistofhouders. (Zie ook het verwarwoordpaar flacon/flesje.)

Er is een betekenisverschil.

kans

de waarschijnlijkheid waarmee iets gebeurt of het geval is
Uit de analyse blijkt dat Noorse garnalen 20 procent kans hebben op de schimmelbacterie en Nederlandse garnalen zelfs 50 procent.

kansverhouding de

verhouding tussen twee kansen
Uit de analyse blijkt dus ook dat Noorse garnalen 80 procent kans hebben om de bacterie niet te krijgen. Hun kansverhouding is dus 20:80 = 0,25. Voor Nederlandse garnalen is de kansverhouding 50:50 = 1,00.

De Noorse garnaal is dus beter af. Want de Nederlandse garnaal heeft (50:20) 2,5 keer zoveel kans op de schimmelbacterie. En de kansverhouding klinkt nog overtuigender, want die is voor de Nederlandse garnaal zelfs vier keer zo hoog (1,00:0,25).

Er is een betekenisverschil.

de kapitaal

hoofdletter
De eerste letter van een naam krijgt meestal een kapitaal.

het kapitaal

veel geld, al het geld dat iemand bezit
Slechts twee jaar had hij nodig om het kapitaal dat hij had geërfd, erdoorheen te jagen.

Bij een aantal woorden geeft het lidwoord betekenisverschil. Voor andere min of meer bekende voorbeelden kijkt u bij de blik / het blik.

Er is een betekenisverschil.

karpet

vloerkleed
Het karpet begon na een paar maanden te pluizen.

parket vloer van stroken hout
Op het parket lag een karpet dat nog van mijn grootouders is geweest.

Parket bestaat ook nog in heel andere betekenissen: 'in een lastig parket zitten', 'het parket (bureau) van het Openbaar Ministerie'. Beide betekenissen gaan terug op 'houten vloer', of houten panelen waarmee een afgesloten ruimte kan worden gevormd. Een lastig parket betekent dan een afgesloten ruimte waar je moeilijk uit komt. Zie ook tapijt / vloerkleed.

Er is een betekenisverschil.

karwei

klus, taak
Het bleek een heel karwei om uit dit veldje wat karwij te verzamelen.

karwij

plant (specerij: wilde komijn)
De smaak van karwij is sterker dan die van komijn.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

Dit woordpaar kun je beter niet verwarren.

katheder       

spreekgestoelte, lessenaar

Zo’n katheder van plexiglas past toch niet in deze mooie oude collegezaal!

katheter        

buisje waardoor vloeistof het lichaam in of uit kan

• Via de katheter komt de voeding voor uw kindje direct in de maag.
• Als u niet meer goed kunt plassen is soms een blaaskatheter nodig.

Dit is het enige niet-werkwoordelijke woordpaar dat een d/t-probleem kent. Je hoort nog wel eens een zin als: Mijn man mag volgende week van het katheder af. Dat kan alleen slaan op een hoogleraar die met emeritaat gaat. Ook ‘het katheder’ is hier fout; beide woorden krijgen ‘de’.

Waarom dit d/t-verschil?  Antwoord: de herkomst uit het Grieks is totaal verschillend. Het woord katheder komt van een Grieks woord voor ‘zetel’, waar ook ons woord ‘kathedraal’ vandaan komt (een kerk waar een bisschop zetelt). Het woord katheter komt van een Grieks werkwoord dat ‘naar beneden laten gaan’ betekent, zoals een dieplood of vissnoer.

Voor katheter wordt ook wel het woord sonde gebruikt. En dan hebben we een ander verwarpaar. Een sonde is van oorsprong een instrument om te sonderen, om te peilen. Het komt uit het Latijn: van ‘sub’ (onder) en ‘unda’ (water). Heel intrigerend is dat de betekeniselementen ‘onder’ en ‘water’ ongeveer in hun tegendeel verkeren in het woord

ruimtesonde. Het woord sonde wordt ook als medische term gebruikt, maar dan vooral voor vloeistoffen die het lichaam íngaan. Dus in het eerste voorbeeld onder katheter had ook sonde kunnen staan, maar in het tweede niet. En dat is weer een mooi medisch onderscheid: een sonde voor ‘in’ en een katheter voor ‘uit’.

Deze woorden betekenen hetzelfde, maar verschillen in gebruik.

kavelruil                   

het ruilen van percelen bouwgrond of landbouwgrond

• Door kavelruil konden we dit nieuwe huis bouwen zonder uitzicht op een zendmast.
• Deze kavelruil is nodig om de aansluiting vanuit het dorp op de provinciale weg te realiseren.

ruilverkaveling        

opnieuw inrichten van een landbouwlandschap, vaak in samenhang met natuur en recreatie.

Ruilverkaveling zorgt voor een ‘weerbaar landschap’ maar soms ook voor ‘landschapspijn’.

Bij ruilverkaveling gaat het om grotere infrastructuren, vaak inclusief wegen en afwatering. Daarom wordt ruilverkaveling ook wel herinrichting genoemd.

Wat is daar nu taalkundig interessant aan, kavelruil en ruilverkaveling? Nou alleen al dat kavel via verkaveling iets abstracters aanduidt in een grotere infrastructuur. Was dat nou nodig? Ja, kennelijk wel. Maar veel interessanter is dat er nog een ander onderscheid nodig bleek. Het ruilen van kavels gebeurt op basis van vrijwilligheid. De overheid kan boeren niet dwingen tot ruilverkaveling. Daarom heeft onze taal voor ‘kavelruil onder dwang’ een ander woord in de aanbieding: herverkaveling. Misschien moeten wij bij woordbetekenissen ook eens gaan doen aan herverkaveling: onder dwang betekenisonderdelen laten wisselen van woord. Suggesties kunt u kwijt in commentaar hieronder.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in combinatiemogelijkheden.

keer

maal
Drie keer drie is negen.

maal

keer
Driemaal is scheepsrecht.

Staat er een rangtelwoord voor maal, dan schrijft u dat los: de eerste maal. Een hoofdtelwoord dat ervoor staat schrijft u eraan vast: eenmaal, behalve als er na maal óók een hoofdtelwoord staat, want dan schrijft u de woorden los: drie maal drie is negen. Het woord keer wordt altijd los geschreven. Ook is keer iets informeler dan maal. De woorden keer en maal geven nogal wat variatie met de woordjes deze en dit, en die en dat.

Keer is een de-woord. Net als de jongen en deze / die jongen is het dus ook deze keer en die keer. Wellicht onder invloed van het het-woord maal is ook dit keer ingeburgerd, maar dat keer is niet gebruikelijk.

Maal is van oorsprong een het-woord. Net als het meisje en dit / dat meisje is het ditmaal, maar datmaal is verouderd. Al heel lang bestaat maal in de betekenis van keer ook als de-woord. Vandaar dat ook deze maal (los geschreven) wel wordt gebruikt, maar die maal is weer fout. Het het-woord maal is gaandeweg steeds meer gereserveerd voor de betekenis 'maaltijd': het maal.

Tot de kleinere geheimen van onze taal behoort het verschijnsel dat we wel deze ene keer zeggen maar niet, naast dit keer, dit ene keer. En het andere geheimpje is nog iets ingewikkelder: wij zeggen niet dit / dat eerste maal — behalve bij een maaltijd — maar wel deze / die eerste maal (en dat terwijl die maal niet voorkomt). Als deze geheimen u verder niet interesseren, zal dit de laatste maal (en niet 'het laatste maal') zijn dat u op deze pagina terechtkomt.

Er is geen betekenisverschil.

kengetal

oud woord voor netnummer
In de volksmond spreekt men nog steeds van kengetal in plaats van netnummer.

netnummer

zonenummer (Vlaams), cijfercode voor een telefoonregio
Het netnummer van de telefoonregio Tilburg is 013.

Kengetal wordt nu ook gebruikt in de betekenis 'verhoudingsgetal' of 'overkoepelend getal': In dit jaarverslag worden alleen de gebruikelijke economische kengetallen gepresenteerd.

Er is een betekenisverschil.

kennen

bekend zijn met, beheersen
Ik ken een beetje Spaans, maar ik kan me er zeker niet in redden.

kunnen

mogelijk zijn, in staat zijn
Ik kan al een beetje Spaans spreken, maar ik ken de grammatica nog onvoldoende.

Bij kennen hoort een lijdend voorwerp; in de voorbeelden hierboven Spaans en grammatica. Bij kunnen hoort een werkwoord; in de voorbeelden hierboven redden en spreken.

In de Randstad wordt kennen en kunnen nog weleens door elkaar gebruikt: Mevrouw, ken het zijn dat ik u kan van vroeger? Nu heten die verhaspelingen onbeschaafd, maar al in het Middelnederlands werd kunnen gebruikt in de betekenis 'bekend zijn met'.

Er is geen betekenisverschil.

Mocht u al verschil willen maken: ter klinkt iets formeler dan voor. Maar bij ter informatie gaat dit niet op, omdat we nu eenmaal niet schrijven voor informatie, maar ter informatie. Mag u ook schrijven ter kennisname? Jazeker. Er zijn wel verschillen tussen woorden op -name en -neming, zie bijvoorbeeld aanname / aanneming, maar hier is dat niet het geval.

Een veel gemaakte fout is voor / ter kennisneming aannemen.
Het is voor kennisgeving aannemen (de informatie naast je neerleggen, er niets mee doen). Het gaat om de combinatie geven-nemen, en niet om nemen-nemen.

Er is een betekenisverschil.

keu

biljartstok
Hoeveel keus in dit rek zijn nieuw?

queue

wachtrij, achterste deel
Overal in het centrum vormden zich lange queues voor de winkels die nog open waren.

En voor de 'taalspelers' nog even de twee woorden in één zin: Ik beschadigde met de achterkant van de keu de queue van een prachtig achttiende-eeuws vrouwenkostuum.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

keus

het kiezen
De biljarter aarzelde lang voor hij een keus maakte uit de keus.

keuze

het kiezen (iets formeler)
Een teveel aan keuzemogelijkheden levert soms 'kiespijn' op.

Van beide woorden is het meervoud keuzen of keuzes. In samenstellingen komt alleen keuze voor. Zijn er andere woorden op -eus met al dan niet een -e? Jawel: leus-leuze. En mocht u denken dat het bij neus niet mogelijk is: in Drenthe kan men zeggen dat iemand 'een snee in de neuze heeft' wanneer hij dronken is.

Er is nog een woordpaar met een stijlverschil via -e: eind / einde. Zonder -e is einde iets minder formeel. Beide vormen in één zin: Het kabinet verwacht eind april einde invoerbeperkingen. Maar let op: in sommige gevallen is de 'andere vorm' niet mogelijk. De -e mag er niet staan in bij het verkeerde eind hebben, en de -e moet er staan in einde oefening.

Er is geen betekenisverschil.

Sommige woorden hebben een meervoud op -en en op -s. Doorgaans is er geen betekenisverschil, wel kan er een stijlverschil zijn. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aardappelen / aardappels.

In sommige gevallen is er wel verschil in betekenis, zoals bij portieren / portiers. Voor meer voorbeelden daarvan kijkt u bij curatoren / curators.

De dubbele meervoudsvorm bij keuze (keuzen en keuzes) leidt ertoe dat in samenstellingen geen tussen-n wordt ingevoegd: keuzemenu. Bij woorden met zowel een meervoud op -n als op -s na een -e hebt u namelijk geen keuze; de tussen-n blijft achterwege.

Er is een subtiel betekenisverschil.

kier

smalle opening tússen twee objecten

U zou al kunnen beginnen met tochtstrips op de kieren bij de kozijnaansluitingen.

spleet

smalle opening ín één object, of in een ‘als meerledig gedacht’ object

Het muisje verdween vliegensvlug door een spleet in de muur.

Het gaat in beide gevallen om een smalle opening, maar bij spleet (denk aan ‘splijten’) is die opening gemaakt of ontstaan in een groter geheel. Bij een kier is de aansluiting tussen twee onderdelen niet perfect. Met de criteria tússen (kier) en ín (spleet) is het gemakkelijk(?) kiezen in de volgende zinnen.

1. Eczeem kan pijnlijke … in de huid veroorzaken.

2. Als zij spreekt, word ik altijd afgeleid door de … tussen haar voortanden

3. Jij laat de deur altijd op een …!

4. Het kind gluurde door een … in de schutting.

5. Het kind gluurde door een … in de gordijnen.

In 1 is het duidelijk: spleetjes en geen kiertjes, want de huid is een eenheid. In 2 is het ook spleet, maar hoe kan dat? Het gaat toch om de ruimte tussen de twee voortanden? Jazeker, maar die voortanden worden als één (‘meerledig gedacht’) object gezien. Omgekeerd zal niemand in 3 voor spleet kiezen, terwijl deur en deurkozijn toch wel als eenheid kunnen worden gezien. Maar kennelijk ervaren wij deur en deurkozijn als twee aparte objecten. In 4 is het spleet omdat de schutting een eenheid is. Hier zou kier eventueel kunnen als het gaat om een regelmatige smalle opening tussen de planken van de schutting. Voorbeeld 5 is het meest interessant. Hier kun je beide mogelijkheden verdedigen. De kier-kiezers zien de gordijndelen als onderscheiden delen, en de spleet-kiezers beschouwen de delen als één geheel.

Tot slot, mocht u denken, hoe zit het dan met gleuf als synoniem voor spleet en het onderscheid met sleuf? Lees dan over gleuf / sleuf.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Beide vormen zijn klanknabootsingen van de baltsroep van onze bekendste weidevogel. Sommigen horen de vogel rijmen op riet, anderen op rit. Je zou dan verwachten dat het meervoud van kievit kievitten is, maar het gaat om een i-klank zonder klemtoon, net zoals in monniken of viezeriken, dus is het kieviten. Ach, wandel nog eens door de voorjaarsweilanden.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.

kiezen

een keuze maken (meer concreet)
Ik kies vandaag het verrassingsmenu.
Ik kies jou. (als teamgenoot)

kiezen voor

een keuze maken (meer abstract)
Ik kies vandaag voor een caloriearm menu.
Ik kies voor jou. (om mee verder te gaan in dit leven)

In veel gevallen maakt het weinig uit of het voorzetsel voor erbij staat. Vroeger werd het soms als fout aangerekend wanneer je schreef Ik kies voor dit plan. Beter zou zijn: Ik kies dit plan (zonder voorzetsel). Maar hier zijn beide mogelijkheden goed.

Als kiezen voor de betekenis heeft van 'zich richten op', kan het voorzetsel voor niet wegblijven. Wij schrijven niet In dit plan wordt kwaliteit gekozen, maar In dit plan wordt gekozen voor kwaliteit. Ook bij andere werkwoorden is er soms betekenisverschil, maar dan lijkt het voorzetsel te wijzen op een concrete situatie. Vergelijk:

• Ik heb hem gesproken. (meer algemeen: ik heb contact met hem gehad)
• Ik heb met hem gesproken. (meer concreet: ik heb met hem over bepaalde zaken gesproken)
• Hij rijdt een auto van de zaak. (meer algemeen: hij heeft een baan met een leaseauto)
• Hij rijdt met een auto van de zaak. (meer concreet: hij rijdt niet in zijn eigen auto)

Maar u hoeft zich geen zorgen te maken over uw taalgevoel wanneer u deze onderscheidingen te gezocht vindt. Vaak is er geen betekenisverschil, of alleen een klein verschil in stijl. Vergelijk Hij kon de verleiding niet weerstaan en Hij kon aan de verleiding niet weerstaan (iets formeler). Vergelijk ook de weglaatbaarheid van aan en voor in: Ik heb het (aan) oma beloofd en Ik schenk (voor) jou graag iets in.

Er is geen betekenisverschil.

kiezen als

kiezen (met iets meer nadruk op de functie)
Zij kozen de assistent-trainer als bondscoach.

kiezen tot

kiezen (met iets meer nadruk op het benoemen)
Zij is vorig jaar gekozen tot lid van de Provinciale Staten.

In veel gevallen spelen de functie en het benoemen beide een rol. Dan zijn ook beide voorzetsels juist: In welk jaar werd Bouterse gekozen als / tot president van Suriname?

Er is een betekenisverschil.

kijken

met aandacht zien
Dit museum heeft zojuist nieuw cursusmateriaal ontwikkeld: 'Van zien naar kijken'.

zien

waarnemen met je ogen
De cursus is de opvolger van 'Anders leren kijken, en meer zien'.

Het onderscheid 'al dan niet met aandacht', wordt niet altijd gemaakt. Anders zou er kijken moeten staan in: Zie eens wie we hier hebben! Zien betekent ook 'begrijpen': Ah, nu zie ik het.

Zien en kijken worden dus veel door elkaar gehaald. Zie en bekijk ook het verschil horen / luisteren.

De woorden verschillen in betekenis en gevoelswaarde.

kinderachtig

zoals van een kind: onaanvaardbaar bij een volwassene, niet flink, flauw

      Doe niet zo kinderachtig, en ruim gewoon even die rotzooi op.

kinderlijk

zoals van een kind: eenvoudig, oprecht, onschuldig, vol vertrouwen, argeloos 

      Mijn vader heeft altijd heel kinderlijk van mijn moeder gehouden, hij zag haar                            tekortkomingen niet.

Het is verleidelijk om kinderachtig te zien als de negatieve variant van kinderlijk. Maar zo duidelijk is het niet. Kinderachtig kan ook ‘gering’ betekenen, zoals in: 400 euro voor een lezing van een half uur is geen kinderachtig bedrag. En kinderlijk kun je ook negatief gebruiken in de betekenis ‘niet passend bij een volwassene’ zoals in: Hij levert nog steeds op een kinderlijke manier commentaar op opvallende mensen. Onze taal! Al die nuances! Van kinds af aan heb ik in kinderlijke verwondering steeds beter leren zien dat de mogelijkheden van taal bepaald niet kinderachtig zijn. En ik hoop daarmee door te gaan tot ik kinds word.