De woorden verschillen in betekenis, en opgeven heeft nog andere betekenissen.

begeven                     

bezwijken

Moeten we nu echt al bang zijn dat deze dijk het gaat begeven?

opgeven                    

loslaten

Opgegeven als patiënt maar toch levend het hospice uit!

Vroeger betekende begeven ook ‘in de steek laten’, zoals te zien is in een uitspraak van de dichter-theoloog-musicus Coornhert uit de zestiende eeuw: Wat ik gaf is mij gebleven, wat ik vasthield heeft mij begeven. En we kennen van oudsher ook zich begeven met de betekenis ‘gaan’, zoals te zien is in het Wilhelmus, het veertiende couplet:

Tot God wilt u begeven,
zijn heilzaam woord neemt aan.

Het werkwoord opgeven kent nog een prachtige variatie aan betekenissen. Neem alleen al de gebiedende wijs Geef op! De volgende zin bevat nog drie verschillende betekenissen.

Mevrouw Jansen had al opgegeven dat ze de poedermelk had opgegeven maar toch heeft haar baby tot twee keer toe ook de moedermelk opgegeven.

Over zo’n rijke variatie kan ik niet anders dan hoog opgeven!

De woorden overlappen voor een deel, maar er zijn subtiele verschillen. En beginnen is ruimer in betekenis.

beginnen       

1. een begin maken met iets, 2. ondernemen, 3. zich uitstrekken in tijd of plaats

• 1. Mijn auto begint nu kuren te vertonen.
• 2. Ik vind het wel heel negatief als je zegt dat met deze leerlingen niets valt te beginnen.
• 3a. We mochten niet meer naar binnen, want de film was al begonnen. (tijd)
• 3b. Direct achter het hotel begint het bos. (plaats)

starten          

1. vertrekken van een beginpunt in een wedstrijd, 2. in beweging brengen of komen

• 1. Twee renners konden niet starten vanwege ziekte.
• 2. Mijn auto wil niet starten.

Natuurlijk is het flauw om in betekenisomschrijving 1 van beginnen het woord begin op te nemen. Het enige alternatief is het wat ouderwetsere aanvang. Er is ook een stijvere omschrijving: ‘aan het eerste onderdeel van iets gaan werken’. Uit betekenis 1, ‘een begin maken met iets’, is betekenis 2 goed voorstelbaar: Dan ga je iets doen of iets ondernemen. Die betekenis zien we ook terug in zinnen als O, daar was je het om begonnen. Deze zin kun je omschrijven met: ‘Dit was je opzet, dit wilde je ondernemen.’ Betekenis 3 lijkt vreemd, maar wordt begrijpelijk wanneer we ons realiseren dat ‘zich uitstrekken’ altijd een vertrekpunt, dus een begin heeft.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is soms een subtiel verschil. Dit valt het beste uit te leggen via de eerste betekenis van starten, de ‘wedstrijdbetekenis’. Dit van oorsprong Engelse woord kende ook de betekenisaspecten ‘een kort moment’ en ‘plotselinge beweging’. Die aspecten zien we overigens ook terug in het verwante woord ‘storten’.

Bij starten gaat het vooral om de volgende betekenisaspecten: a. op een bepaald tijdstip; b. direct op volle kracht; c. een inspannende activiteit; d. gericht op een einddoel (bijvoorbeeld finish). Met deze aspecten is goed te verklaren dat we niet spreken over ‘startersgeluk’. Het gaat niet om de ‘wedstrijdbetekenis’. Je zou eventueel wel van ‘startersgeluk’ kunnen spreken wanneer een coureur door loting een goede positie heeft verworven bij de start van een autorace.

Bij beginnen is de ‘aanvang’ vaak langzamer en gradueel. Ook staat de inspanning dan niet voorop, en lijkt er minder sprake van een project met een einddoel. Het accent ligt dan op het maken van een ‘begin’, op het eerste onderdeel van een handeling of een serie handelingen. Zo kun je ook verklaren dat we niet zeggen dat jonge leerlingen met taalachterstand een ‘vals begin’ hebben op school. De schoolperiode kent immers een startmoment en activiteiten die leiden naar een einddoel.

Het blijven vage onderscheidingen. Maar wat kiest u?

• 1. Hij is ooit een winkeltje begonnen/gestart met tweedehands spullen.
• 2. Vorig jaar is zij een onderneming begonnen/gestart, en nu denkt ze al aan overname van een concurrent.
• 3. Het nieuwe seizoen beginnen/starten we met een toernooi.
• 4. Het volgende seizoen beginnen/starten we eerst met een enkele thuiswedstrijden.

De meesten zullen in 1. bij winkeltje eerder beginnen kiezen, en in 2. bij onderneming eerder starten. Dit komt waarschijnlijk doordat we bij het oprichten van een onderneming eerder denken aan een vast traject, met Kamer van Koophandel, enz. En misschien roept een onderneming ook meer de associatie van inspanning en activiteit op. In 3. gaat het om de opening van nieuwe seizoen, daarom eerder starten. In 4. gaat het om de eerste weken van het seizoen, daarom liever beginnen.

Ook zult u de volgende drie zinnen waarschijnlijk minder acceptabel vinden.

• 5. Ik ga vanavond starten met opruimen.
• 6. Wanneer start jij nu eens met je huiswerk?
• 7. We wilden pas starten met kinderen toen we uitzicht hadden op goede huisvesting.

In deze zinnen klinkt starten vreemd omdat het betekenisaspect ‘direct op volle kracht’ niet relevant is. Het accent ligt op ‘een begin maken met iets’; daarom heeft beginnen de voorkeur.

Beide woorden in één zin? Ja, dat deed een reclamemaker: Direct als je de motor start, begint een nieuwe rijervaring. Maar bij ‘motor’ hoort al ‘starten’, dus deze zin doet niet mee. Deze dan misschien: Zeg, ik heb gemist hoe de film begint, kun je hem even opnieuw starten. Hoe dan ook, ik ben dit jaar begonnen, nee gestart, met een ‘woordpaar over aanvang’.

Er is een klein betekenisverschil.

begraafplaats

stuk grond waar overledenen worden begraven (of bijgezet)

Op deze begraafplaats kan ook de as van de overledenen worden verstrooid.

kerkhof

oudere begraafplaats bij een kerk

Met dit oude kerkhof in het dorpscentrum hebben de levenden de doden altijd bij zich.

Je zou misschien verwachten dat we spreken over de kerkhof. Toch is het het kerkhof, want hier gaat het niet om de tuin-betekenis (de hof) maar om de betekenis ‘erf’ of ‘binnenplaats’, en dan is het het hof.

Gelet op het feit dat er nu veel meer begraafplaatsen zijn dan kerkhoven, zou je enige verandering verwachten in de uitdrukking De dader ligt op het kerkhof (de dader is onbekend, of inmiddels overleden). Maar uitdrukkingen onttrekken zich aan vernieuwing, anders zouden we wel horen: De dader ligt op een begraafplaats. Of nog moderner: De dader zit in een urn of zelfs De dader is verstrooid.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

In afkortingen schrijft men doorgaans alleen de eerste letter van het woord of woorddeel, dus bh. In een enkel geval is ook de notatie van de letteruitspraak ingeburgerd: teevee naast tv, deejay naast dj. Zo ook beha en bh. Taalgebruikers vinden de letteruitspraaknotatie soms kennelijk mooier. Daarom zijn deeveedee en weecee waarschijnlijk niet ingeburgerd.

In samenstellingen zou de afkorting iets lastiger lezen: bh-maat, push-up-bh. Maar behamaat en push-upbeha kunnen dan beter een streepje krijgen: beha-maat, push-up-beha. Zie ook:

• cd / ceedee
• deejay / dj
• elpee / lp
• teevee / tv
• veejay / vj

Er is geen betekenisverschil.

Taalliefhebbers zullen altijd op zoek blijven naar verschillen tussen woorden die hetzelfde betekenen. Maar bij dit woordpaar is die zoektocht zonder resultaat gebleven.

Oorspronkelijk was het behartigenswaardig. Het werkwoord is namelijk behartigen (ter harte nemen). De verkorte vorm met beharten is wellicht ontstaan naar het voorbeeld van werkwoorden als aanbevelen en betreuren in aanbevelenswaardig of betreurenswaardig.

Het zou overdreven zijn om behartenswaardig af te keuren, maar als een betere woordkeus u ter harte gaat, dus als u die behartigt, gebruik dan behartigenswaardig. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.

Er is een betekenisverschil.

beheersysteem
een systeem om iets te beheren
Er wordt gewerkt aan een nieuw beheersysteem voor museumcollecties.

beheerssysteem
een systeem om iets te beheersen
De nieuwe overschrijdingen vormen de aanleiding voor een nieuw beheerssysteem.

In de meeste gevallen geeft een tussen-s geen betekenisverschil: onderzoek(s)instituut, voeding(s)patroon. Maar in sommige gevallen is de tussen-s eigenlijk geen tussen-s, en is er wel een betekenisverschil. In het geval van beheren / beheersen kan een dijkgraaf heel subtiel aangeven hoe hij de strijd tegen het water ziet. Met een waterbeheersysteem heeft hij meer respect voor de natuur dan met een waterbeheerssysteem.

Zie voor andere voorbeelden van (mogelijk) betekenisverschil in samenstellingen met een tussen-s:

• handelwijze / handelswijze
• huidkleur / huidskleur
• kindheid / kindsheid
• liefdedaad / liefdesdaad
• schilderatelier / schildersatelier
• waternood / watersnood
• zusterschool / zustersschool 

Nieuwe betekenisverschillen creëren op basis van een tussen-s is niet aan te bevelen. Het ooit gesuggereerde onderscheid tussen geluidhinder (het aantal gemeten decibels) en geluidshinder (de overlast zoals ervaren) schept verwarring.

Er is een betekenisverschil.

behelzen
inhouden, bevatten
Het plan behelst de bouw van de nieuwbouwwijk aan de rand van het centrum.

omhelzen
omarmen, knuffelen
Hij omhelsde haar en probeerde haar te troosten.

De woorden overlappen in betekenis, maar verschillen in gebruik.

behendig       

goed in iets: vooral in fysiek manoeuvreren

• Behendig klom zij via de regenpijp omhoog naar het balkon.

handig             

goed in iets: in verstand, in gebruik, in omgang met mensen

• Solliciteer alleen als je handig bent in het opsporen van fouten in websites.
• In deze flyer staan handige tips voor je rijexamen.
• De topvoetballer noemde zijn seksistische opmerking achteraf ‘niet zo handig’.

De overeenkomst in betekenis is de bekwaamheid of de vaardigheid. Je kunt iets zonder moeite kunt doen, of je bent ergens bedreven in. Het verschil zit in het ‘iets’ van ‘goed zijn in íéts’. Bij behendig gaat het eerder om lichaamscoördinatie, met de betekenisaspecten: lenig en snel ergens omheen of tussendoor manoeuvreren. Handig is veel algemener. Kunnen we het eens worden over de volgende zeven zinnen? Wat kies je? En waar aarzel je?

1. Mijn opa is verbazend … met zijn mobieltje geworden.
2. … knoopte het meisje zelf haar losgeraakte strik opnieuw vast op haar hoofd.
3. Dat is een heel … zet, de dame áchter de pion zetten.
4. Hij wurmde zich … tussen de tafeltjes met glaswerk door.
5. Zij is heel … met de bal aan de voet, vooral in kleine ruimtes.
6. En dan is er plotseling een nieuw record, als de hoogspringer … zijn lichaam over de lat kronkelt.
7. Als … politicus was hij altijd in staat om ruziënde partijen op één lijn te krijgen.  

In 1 is het handig. Hier gaat het om handig in gebruik. In 2 is het behendig. Het gaat om goed zijn in vingercoördinatie. Maar handig kan hier ook, in de algemene betekenis van ‘vaardig’. In 3 is het handige, het gaat hier om slimheid (‘goed in verstand’). In 4 ligt het accent op de fysieke prestatie, dus eerder behendig. In 5 zou behendig kunnen staan, maar mijn voorkeur gaat uit naar handig, omdat het accent ligt op de balbeheersing. In 6 is dat anders. Hier gaat het juist om de lichaamscoördinatie, daarom hier behendig. Zin 7 geeft een mooi probleem. Persoonlijk vind ik behendig hier een groter compliment dan handig. Het woordje handig roept eerder iets op van slimheid. Bij behendig in figuurlijk gebruik gaat het er eerder om dat de politicus zijn vak verstaat en verschillende belangen kan ‘coördineren’. Of wil ik nu alleen maar met handig redeneren een behendige oplossing? – Kijk, in de vorige zin waren we het eens. Toch?

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Behoeven is iets formeler. Er zijn taalgebruikers die een zin als Zij hoeven dit niet te doen afkeuren met de opmerking dat alleen paarden hoeven hebben. Hier zou behoeven (be)horen te staan. Deze kritiek is te (ge)makkelijk. Zie ook:

• behoren / horen
• gemakkelijk / makkelijk
• geraken / raken

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Beide vormen zijn goed. Behoren is iets formeler. Er zijn taalgebruikers die vinden dat je dat behoort niet niet hoort te schrijven. Maar daar (be)hoeft niemand zich iets van aan te trekken. Zonder be- leest het soms net iets (ge)makkelijker.

Voor meer van deze woordparen kijkt u bij behoeven / hoeven.

Er is een betekenisverschil.

bekend door
de oorzaak van het bekend zijn
Het verhaal uit het boek De Tweeling is bij de meeste mensen alleen bekend door de film.

bekend om
bekend door een opvallende eigenschap of prestatie
Hij staat bekend om zijn impulsief optreden.

bekend van
bekend door aanwezigheid in de media
Deze presentator is alleen bekend van het ontbijtnieuws.

Natuurlijk kan men ook zeggen dat een regisseur bekend is om zijn film, maar dan bedoelt men zijn prestatie.

De woorden verschillen in betekenis.

bekeuring     

schriftelijke bevestiging van een overtreding

Met een gemene grijns schreef de parkeerwachter een bekeuring uit.

boete              

(geld)straf als gevolg van overtreding

Jij zou wel langzamer rijden als de boete afhankelijk was van je inkomen!

Vroeger moest de zwangere bruid samen met de bruidegom eerst in het openbaar boetedoen.

Het is wel begrijpelijk dat bekeuring en boete verward worden, want dat vaalgele papiertje met het proces-verbaal van de overtreding houdt in dat je een bepaald bedrag moet betalen. Maar toch kun je geen boete uitschrijven of bekeuring betalen. Het zijn twee subtiele voorbeeldjes van contaminatie waarover geen minnelijke schikking mogelijk is: het is een bekeuring uitschrijven en een boete opleggen/betalen.

O ja, er is nog een ander werkwoord boeten, in netten boeten (herstellen). Toch is dat geen ander werkwoord, want de betekenis is eigenlijk dezelfde: door een boete herstel je een misstap of een overtreding – of een scheur in een net.

Er is geen betekenisverschil.

beklag doen

een klacht indienen
De vrouw wilde alleen haar beklag doen omdat zij het niet eens was met de bekeuring.

beklag maken
een klacht indienen
Vandaag gaat mijn Belgische collega beklag maken over de arbitrage.

Zijn beklag doen komt veel meer voor, en sommigen zien in zijn beklag maken een anglicisme (to make a complaint). Maar in Vlaanderen is zijn beklag maken heel gebruikelijk.

Er is geen betekenisverschil.

• Pieter had belangstelling voor sterrenkunde.
• Pieter had interesse in / voor sterrenkunde.

Kan belangstelling ook met in? Nee, dat wordt gezien als een contaminatie (vermenging) van interesse in en belangstelling voor. Merkwaardigerwijs wordt dit niet gezegd van interesse voor; dat zou evengoed een contaminatie kunnen zijn van interesse in en belangstelling voor. Hoe dan ook, belangstelling in staat niet zo in de belangstelling bij taalgebruikers die op hun woorden letten.

Dit terzijde: bij het werkwoord (zich) interesseren wordt het voorzetsel voor gebruikt, maar bij het bijvoeglijk naamwoord geïnteresseerd juist in. Vergelijk Pieter interesseert zich voor sterrenkunde en Pieter is geïnteresseerd in sterrenkunde.

De woorden verschillen in betekenis.

beleving         

manier waarop je iets ervaart

Rembrandt in virtual reality, dat is een heel andere beleving dan door een museum wandelen!

Haar scriptie ging over de wachtbeleving op Schiphol.

belevenis        

zintuiglijke ervaring, avontuur

In mijn eentje met drie kinderen een dag naar de Efteling, nou dat is een belevenis!

ervaring        

betekenisvolle beleving; vaardigheid

Op mijn eerste bergvakantie had ik een bijzondere ervaring over de nietigheid van het bestaan.

Gezocht: receptioniste met veel ervaring in de detailhandel

Het woord beleving heeft de meest algemene betekenis: hoe je iets waarneemt. Het verschil tussen belevenis en ervaring heeft vooral te maken met reflectie of interpretatie. Als je iets bijzonders meemaakt (een belevenis) en daaraan betekenis geeft, noem je het eerder een ervaring. Een voorbeeld, die ene volwassene met drie kinderen in de Efteling kan die dag gaan inzien dat hij ouder wordt, en kan dan bijvoorbeeld de ervaring krijgen dat het leven doorgaat in de kinderen. Beide woorden in één zin? Die eerste gasboring in Groningen was een hele belevenis, maar inmiddels zijn wij veel trieste ervaringen rijker.

Het woord ervaring heeft ook de betekenis van ‘kundigheid’ of ‘bedrevenheid’, met een speciaal voorzetsel. Je hebt ervaring in iets als je over kundigheid of kennis beschikt, zoals in het voorbeeld van de detailhandel. En je hebt ervaring met iets als het om de belevenis gaat, over dat wat je hebt meegemaakt: Wij hebben hele goede ervaringen met deze receptioniste.

Ach ja, nu nog even de horeca en het toerisme. Daar wordt het algemene beleving gebruikt in de betekenis belevenis: Ons dessertbuffet verrast door een chocoladefonteinbeleving. Fout? Ach, er gaat al zoveel fout in taal. Zullen we dit maar als voorbijgaande reclametaal beschouwen?

Er is een betekenisverschil.

belofte
toezegging
Hij is zijn belofte niet nagekomen.

gelofte
religieus geïnspireerde belofte
De drie geloften van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid slaan op kerngegevens van het menselijk bestaan.

Belofte kan ook nog 'kans' of 'verwachting' betekenen: De takken verschrompelen wel, maar houden een belofte in van groei. Heel aardig is dat in het woord huwelijksbelofte (burgerlijk huwelijk) en huwelijksgelofte (kerkelijk huwelijk) de taal ook de scheiding van kerk en staat weerspiegelt.

Er is een klein betekenisverschil.

ben aan het geeft een activiteit aan (met voortgang of ontwikkeling)
Stil, ik ben aan het denken.

zit te geeft een activiteit aan (eerder een momentopname)
Ik zit te denken of we toch niet even langs moeten gaan.

De uitdrukkingen overlappen elkaar grotendeels. Maar zit te lijkt door het werkwoord zitten iets statischer. Daarom kan een fetser die onderweg zijn mobiel opneemt niet zeggen Ik zit te fetsen, maar wel Ik ben aan het fietsen. Ik zit te fietsen is wel weer goed in de sportschool.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is een klein verschil.

benieuwd      

‘graag iets willen weten’, belangstellend, geïnteresseerd

Na alles wat er gebeurd is, ben ik heel benieuwd of hij wel aanwezig zal zijn.

nieuwsgierig 

‘heel graag iets willen weten’, vaak uit eigen belang

Krijg ik pas morgen mijn cadeau? Ik ben zo nieuwsgierig!

Het gaat bij deze woorden om vier subtiele verschillen. 1. Nieuwsgierig is sterker dan benieuwd. 2. Nieuwsgierig is ook ‘meer dwingend’ en meer ‘uit eigen belang’, dan het neutralere benieuwd. 3. Ook kan nieuwsgierig een ongunstige bijbetekenis hebben, met het betekenisaspect ‘indiscreet’. 4. En er is nog een verschil. Nieuwsgierig is eerder een karaktertrek, en benieuwd ben je naar de afloop of uitkomst van iets. Al deze vier verschillen kunnen een rol spelen in het volgende dialoogje:

            Wat ben je toch altijd nieuwsgierig!
            Nee, ik ben gewoon benieuwd.

Er is een klein betekenisverschil.

benodigd
wat nodig is (vanuit een behoefte)
Hier zijn de benodigde formulieren voor het aanvragen van de vergunning.

noodzakelijk
wat vereist, onontbeerlijk is
De stervoetballer stelde de noodzakelijke liesoperatie uit.

Soms is de grens tussen behoefte en noodzaak moeilijk te trekken. Benodigd is minder dwingend dan noodzakelijk. Vergelijk de voorbeelden. Het aanvragen van een vergunning is een vrije keuze, maar het ondergaan van een liesoperatie niet. Zie ook de volgende dialoog:

— Directrice van zorgcentrum: 'Graag wil ik met u spreken over de benodigde zorg voor uw moeder.'

— Dochter van bejaarde moeder: 'Wat zegt u? Benodigde zorg! Het is noodzakelijke zorg, want ze redt het niet alleen.'

De woorden hebben deels dezelfde betekenis.

beoefenen

1. in praktijk brengen, zich geregeld met iets bezighouden
2. zich toeleggen op

1. Op deze site willen wij mensen samenbrengen die de goochelkunst beoefenen.
2. Je kunt authentiek zijn beoefenen als een deugd.

uitoefenen

1. in praktijk brengen, zich geregeld met iets bezighouden
2. van zich laten uitgaan

1. Voor deze avond zijn alleen vrouwen uitgenodigd die zelfstandig een beroep uitoefenen.
2. In een functie als deze kun je veel invloed uitoefenen.

Deels diezelfde betekenis, ‘in praktijk brengen’? Dat vraagt om een poging tot onderscheid. Waarom kan een van de volgende zinnen niet?

3a Regelmatig een sport beoefenen heeft allerlei voordelen.
3b Regelmatig een sport uitoefenen heeft allerlei voordelen.

4a Tussen China en Nederland bestaan grote verschillen in de beoefening van de geneeskunde.

4b Wat staat er precies in de wet over de uitoefening van de geneeskunde?

Zin 3b kan niet. In een oud Handwoordenboek van Synoniemen uit 1908 staat hiervoor een interessante verklaring. Bij de vorm met be- gaat het om een activiteit voor jezelf, en bij de vorm met uit- om een activiteit voor de buitenwereld. Maar, zult u vragen, waarom zijn dan bij ‘geneeskunde’ beide mogelijkheden goed? Dat komt doordat je geneeskunde kunt beoefenen als studie en ook kunt uitoefenen als beroep.

Zo’n onderscheid nodigt uit tot nadere studie. Waarom bestaan er wel sportbeoefenarenen geen sportuitoefenaren? En waarom is het geen kunstuitoefenaar maar kunstbeoefenaar? Ging het hier van oorsprong om activiteiten voor jezelf? En, als u een beroep hebt, noemt u zich dan een beroepsbeoefenaar of een beroepsuitoefenaar? Een sociaal gewenst antwoord is dan de vorm met uit-. Toch is de frequentie van de be-vorm vele malen hoger dan die van de uit-vorm. Als het onderscheid klopt, zou er dus in Nederland sociaal gezien nog wel wat te winnen zijn.

Er is een betekenisverschil.

bereiden
klaarmaken (bereidde, heeft bereid)
Zij willen een vleesfestijn, en gaan op een groot vuur een koe bereiden!

berijden
rijden op (bereed, heeft bereden)
Ik reed langs de weilanden en zag een stier een koe berijden!

Nu klinken de woorden bereiden en berijden hetzelfde, maar vroeger klonk berijden als berieden, met een lange i-klank. De letter j, eigenlijk een i met een haaltje, werd vroeger ook gebruikt als verlengingsteken. Tja, onze spelling is even historisch als het wegenplan van een stad. Sommige bochten in de weg kun je alleen maar verklaren door te wijzen op een oud riviertje dat al lang is verdwenen.

Kunnen de woorden bereiden en berijden in één zin? Zij wilden op weg naar het vliegveld hun quads berijden om hun oude makker een warm welkom te bereiden.

Bijzonder lastig zijn geen peil op te trekken door de verwarring met pijl en boog, in het gevlij komen door de verwarring met vleien en weids door de verwarring met wijd.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Hier volgen nog enkele struikelblokken:

• brei / brij
• eiken / ijken
• karwei / karwij
• leiden / lijden
• neigen / nijgen
• peil / pijl
• peiler / pijler
• reizen / rijzen
• steigeren / stijgen
• steil / stijl
• twijfelen / weifelen
• uitweiden / uitwijden
• veilen / vijlen
• vleien / vlijen
• weiden / wijden
• zei / zij

De betekenis verschilt heel subtiel.

bericht over  

mededeling waarbij vaak nog uitwerking volgt of verwacht wordt.

Heb jij al een bericht over de ouderavond gehad?

bericht van   

mededeling waarbij geen uitwerking nodig is.

Hij had vergeten om een bericht van verhindering te sturen.

Bij een bericht over de ouderavond staat er in het bericht zelf meer over de avond. Een bericht over verhindering is vreemd omdat je in zo’n bericht niet méér verwacht dan dat iemand verhinderd is. Het woordje van geeft al de inhoud van het bericht aan.

Als dit onderscheid klopt, dan is er verschil tussen de volgende zinnen.

Gisteren ontvingen wij bericht van zijn ziekte.

Gisteren ontvingen wij bericht over zijn ziekte.

Bij bericht van gaat het om het feit van de ziekte zelf. Bij bericht over gaat het over de ziekte én over nadere details. Nog een voorbeeld.

Je krijgt binnen een week bericht van plaatsing.

Je krijgt binnen een week bericht over plaatsing.

Bij bericht van gaat het om het feit dát je geplaatst bent. Bij bericht over verwacht je eerder nog wat meer informatie, bijvoorbeeld over datum en nadere voorwaarden. Is het onderscheid waterdicht? Nee, zo werkt het niet met taalsubtiliteiten. Wat heeft je voorkeur? (excuus voor de treurige inhoud)

Het bericht van zijn overlijden heeft ons diep geschokt.

Het bericht over zijn overlijden heeft ons diep geschokt.

De constructie met van komt op internet veel vaker voor dan die met over. Dat is in lijn met het dit onderscheid. Want het is een mededeling waarvan de inhoud al duidelijk is. Maar de voorkeur voor van kan ook ingegeven zijn door het over in overlijden, waarbij een extra over storend werkt. En tot slot, bericht van heeft ook nog de afzender-betekenis. Vergelijk van en voor in de volgende zin: Nee, we hebben over de ouderavond nog geen enkel bericht van de school ontvangen, wel een bericht over de vertrekkende directeur.

De woorden verschillen in betekenis.

berouw

droevig en pijnlijk besef iets verkeerds te hebben gedaan, én het verlangen voortaan beter te handelen

De verdachte bekende maar toonde geen berouw over wat hij zijn vrouw had aangedaan.

spijt

droevig besef dat iets ook anders had kunnen lopen

• Het spijt me echt dat ik volgende week niet aanwezig kan zijn.
• Ik had je daar niet alleen mee moeten laten. Het spijt me.

De woorden worden wel door elkaar gebruikt omdat de betekenis deels overlapt in ‘een droevig besef’ of ‘leedwezen’ (een oud woord voor ‘droefheid’). Maar er zijn twee duidelijke verschillen.

1. Berouw is veel intenser dan spijt. De volgende zin is heel vreemd: Ik heb er berouw over dat ik het niet eerder heb verteld. Hier is de misstap te klein voor berouw.

2. Berouw heeft altijd een moreel aspect. Dat zien we goed aan de uitdrukking: Berouw komt na de zonde. Hier kan geen spijt staan. Bij berouw hoort ook altijd het verlangen om beter te handelen. Er is nog een zwaardere variant van berouw, namelijk wroeging. Dat is een knagend berouw waarbij geen zicht is op een betere situatie.

Beide woorden in één zin? De verdachte toonde geen berouw en zelfs geen spijt over zijn alcoholische dollemansrit.

Het zou natuurlijk prachtig zijn als we het verschil tussen berouw en spijt ook echt aan iemands gezicht kunnen aflezen. Volgens sommige kunstkenners is het verschil goed te zien bij een bepaalde afbeelding van Adam en Eva (hieronder afgedrukt). Het is een onderdeel van het fresco ‘De verdrijving uit het paradijs’ van Masaccio, in de kapel van Brancacci in Florence. Wie heeft hier spijt en wie berouw? Hier lijkt Adam berouw te hebben en Eva spijt. Ik heel benieuwd of de lezers van deze tekst het verschil ook zien. En zo ja, waarin zit het verschil dan?

Afbeelding: Masaccio – Verdrijving uit het paradijs, ca. 1427

(fresco in Brancacci-kapel, Santa Maria del Carmine, Florence) (Flickr)

De woorden verschillen nauwelijks in betekenis (en dat is jammer).

berustend                 

zich neerleggend bij, zich schikkend in het onvermijdelijke 

‘De corruptie hier ga ik niet oplossen’, sprak hij berustend. ‘Ik ben geen Don Quichot.’

gelaten                      

kalm, lijdzaam

Gelaten liet zij de vernederingen over zich heen komen.

De woorden worden ook wel door elkaar gebruikt. Maar er is een subtiel verschil. Met berustend geef je eerder aan dat je ‘rust’ neemt, dat je geen moeite wil doen om iets te veranderen. Dat is dus afzien van een activiteit. Met gelaten geef je eerder een innerlijke gesteldheid aan, waardoor je zonder verzet iets over je heen laat komen.

Toch is het jammer dat gelaten niet de betekenis heeft van het begrip gelatenheid dat centraal stond bij de middeleeuwse mystieke denker Meister Eckhart. In het boek

Gelatenheid in de kunst: Nijhoff, Braque, Kawabata (2018) heeft Gerard Visser hier prachtig over geschreven. Op pag. 425 schrijf hij over gelatenheid als: “het loslaten van het gefixeerd zijn op de dingen, ter wille van het zich verlaten op – zich inlaten  met – een openheid die de dingen zijn laat.”

Ik probeer gelaten wel eens in deze betekenis te gebruiken en te praktiseren, maar 

berustend moet ik nu zeggen dat ik het bij een paar pogingen heb gelaten.